---

Polyvinylacetaat (PVAc) is een polymeer van vinylacetaat en wordt door Hoechst Mowilith genoemd. Het is een thermoplastische kunststof, dat betekent dat de kunststof bij een bepaalde temperatuur vervormbaar is. De korte polymeer ketens zorgen voor kleverige taaie vloeistoffen en vormen dispersies, en zien eruit als witte, melkachtige vloeistof.

PVAc bestaande uit lange polymere ketens geven een glasharde vaste massa. Van de PVAc met korte polymeren zijn diverse types die bij Hoechst met letters en cijfers worden aangeduid, bijvoorbeeld Mowilith DM2.

Naast Hoechst zijn er meerdere fabrikanten; een paar andere merknamen zijn Asahisol, Duvilax, Booksaver of Polysol. De Duitse scheikundige Fritz Klatte maakte al in 1912 als eerste vinylacetaat; hij maakte ook polyvinylalcohol. PVAc is het belangrijkste bestanddeel van de “witte houtlijm”.

Om de strijkbaarheid te regelen wordt aan de dunvloeibare dispersie een indikkingsmiddel toegevoegd meestal is het verdikkingsmiddel een cellulose-ether. Een PVAc-film of lijmnaad wordt door water aangetast en gaat zwellen. Oplossen in de strikte zin van het woord gebeurt niet. De glasheldere droge film wordt troebel en wit. Men kan dus een dergelijke verlijming ongedaan maken door ze te “verweken” in water om ze dan mechanisch uit elkaar te trekken.

Men heeft wel vastgesteld dat PVAc verlijmingen na 30 à 40 jaar minder beïnvloed worden door water en dat daarmee ook de reversibiliteit terugloopt. Hoewel PVAc-films als “weinig of niet vergelend” worden bestempeld blijkt toch dat lijmnaden die uit PVAc dispersies ontstonden wèl vergelen. Oude PVAc-lijmen (jaren 1950 en ‘60) bevatten ook nog een weekmaker, het dioctylftalaat dat na verloop van tijd ofwel verdampt ofwel migreert naar de lijmvlakken en daar vlekken achterlaat terwijl de lijmnaad zelf zeer bros is geworden.

De pH van de PVAc-lijmdispersies is licht zuur en daaruit vloeit voort dat papier in contact met deze lijm na verloop van tijd bruin en bros kan worden en vaak scheurt op het grensvlak lijm naar papier.

Twee producten die niet speciaal ontwikkeld zijn voor de restauratie maar wel voor restauratiedoeleinden worden gebruikt zijn Mowilith DMC2, met de toegevoegde weekmaker di-n-butyl-maleïnezuurester en Mowilith DM5 met een “ingebouwde” acrylaat-weekmaker, die niet kan verdampen of migreren; ze hebben een pH van ongeveer 5.

De kleefkracht van PVAc-lijm is uitstekend en de droogtijd bedraagt hooguit enkele uren.

Omdat PVAc-lijm thermoplastisch is kan een droge lijmnaad zacht gemaakt worden door warmte zodat de kleefkracht weg valt.

Wanneer PVAc-lijmverbindingen moeten worden losgemaakt dan kan ook langdurige bevochtigen soms helpen. Indien dit niet lukt kunnen oplosmiddelen als aceton, ethylacetaat, ethanol of methanol ingezet worden.

Een mengsel van PVAc en stijfsel gebruikt men wanneer men echt de eigenschappen van beide nodig heeft. Vooral in het geval waar stijfsel te weinig hechtkracht heeft en de lijmnaad alsnog reversibel moet blijven. Bijvoorbeeld om het boekbinderslinnen te plakken en men het gevaar van doorslaan van de lijm vreest. Er zijn enkele kant en klare “restauratielijmen” op de markt op basis van stijfsel en PVAc dispersie. Ook mengsels van methylcellulose met PVAc zijn zeer nuttig wanneer men een sterkere lijm wil en de droogtijd van PVAc te kort is of wanneer men vreest voor de reversibiliteit van zuiver PVAc.

Het is merkwaardig dat een kleine hoeveelheid PVAc-lijm, toegevoegd aan een methylcellulosegel reeds een goede verbetering van het hechtvermogen geeft. Het volgende recept geeft zeer goede resultaten voor het verlijmen van scheuren in papier:

• methylcellulose (poeder) 7 gram
• gedemineraliseerd water 235 mL
• Roer het poeder in een weinig koud water tot een dikke pasta ontstaat.
• Laat gedurende 20 min. staan en meng dan met de rest van het water.
• Bewaar die oplossing in een gesloten fles.

Moet men lijmen, meng dan 1deel PVAc emulsie met 15 à 20 delen methylcellulose-lijm.

Denk eraan dat PVAc, zelfs in het genoemde recept de neiging vertoont om te vergelen en dat de lijm licht zuur is.

Deze lijmcombinatie is dus niet aangewezen voor zeer waardevolle papieren. PVAc is, zoals alle esters, verzeepbaar, waardoor het wordt omgezet in polyvinylalcohol en dus hydrofiel wordt.

PVAc lost niet op in butanol, ethers en petroleum ethers; wel in de lagere alcoholen, zoals methanol, ethanol en de propanolen, verschillende ketonen, zoals aceton en methylethylketon en de gechloreerde koolwaterstoffen, zoals methyleenchloride of chloroform.

De glastemperatuur is, afhankelijk van de polymerisatiegraad tussen de 18 en 45.